TÜP BEBEK NEDİR, KİMLERE VE NASIL UYGULANIR?

Tüp Bebek işleminin ve bu işlemin kısırlık problemi yaşayan çiftlere sağlayacağı faydaların anlaşılabilmesi için öncelikle döllenmenin ve gebeliğin doğal yollarla nasıl oluştuğunun bilinmesi gerekir. 

GEBELİĞİN DOĞAL OLUŞUMU

Döllenmenin doğal bir şekilde oluşabilmesi için, erkeğin ürettiği sperm içeren semen sıvısının, kadının yumurtasının yumurtalıklarından salındığı dönem olan yumurtlama dönemine denk düşen bir zaman süresi içinde, kadın vajinasına transferi gerekir. 

Aşama 1, Yumurtlama: Yumurtlama beyindeki pitüiter bezden salgılanan hormonlar tarafından kontrol edilen karmaşık bir olaydır. Bu bezden salgılanan follikül uyarıcı hormon (yani FSH) yumurtalıklardan birinde veya bazen her ikisinde follikül gelişmesini sağlar. Gelişmekte olan bu follikül östrojen (yani estradiol) hormonu üretir ve yumurta bu keseciğin içinde gelişir. Follikül içindeki bu yumurta olgun hale geldiğinde beyin lüteinize edici hormon (yani LH) salgılamaya başlar ve follikül keseciği çatlayarak olgunlaşmış yumurtayı dışarı salar (yani yumurtlama gerçekleşir). 

Aşama 2, Yumurtanın tüp içindeki geçişi ve döllenmesi: Yumurtlama sonrasında salınan yumurta, yumurtalıklarla rahim içi boşluk arasındaki geçiş tüneli olan tüplerden (yani fallop tüpü) biri tarafından toplanır. Döllenme işlemi büyük çoğunlukla işte bu tünellerin (yani tüplerin) içinde gerçekleşir. Bu nedenle erkekten gelen spermlerin sırasıyla vajina, rahim ağzı, rahim boyunu, rahim içi ve tüpün bir kısmını da geçerek tüpte ilerlemekte olan bu yumurtaya ulaşması, bir spermin de yumurtayı delip geçerek yumurtayı döllemesi gerekir (şekil 1).

Aşama 3, Embriyonun rahim içinde tutunması ve burada gelişimi: Bu döllenmeyle oluşan embriyo tüp içinde ilerlemeye devam eder ve nihayetinde rahim içi boşluğa ulaşarak rahim duvarına (yani endometriuma) tutunur embriyo doğum anına kadar burada gelişmeye devam eder.

İNFERTİLİTE ( KISIRLIK ) NEDİR?

Çiftlerin bir yıllık süre içerisinde çocuk istemeleri, düzenli cinsel ilişkide bulunmaları (yukarıda da anlatıldığı gibi kadının yumurtlama dönemine denk gelen zaman dilimi içinde ve haftada en az iki kez) ve korunma yöntemi kullanmamalarına rağmen gebeliğin oluşmamasına infertilite denir. Gebeliğin oluşmasında bir problem olmamasına rağmen, oluşan gebeliğin miadında canlı bir bebeğin doğumu ile sonuçlanamaması durumları da infertilite olarak kabul edilir. Türkiye' de ve dünyadaki her yüz çiftin 15’ inde infertilite sorunu vardır.

NE ZAMAN DOKTORA BAŞVURMALIYIM?

Gebeliğe engel hiç bir sorun taşımayan çiftlerde bile denemenin ilk ayında gebelik oluşması şansı yaklaşık %25’ dir. Bu nedenle, eğer 34 yaşında veya daha gençseniz ve 12 aydan daha fazla bir süredir yukarıda da anlatıldığı şekilde çocuk sahibi olma denemelerinde bulunmanıza rağmen gebe kalamadıysanız, en kısa sürede konu ile ilgili uzman bir doktora veya bir sağlık kuruluşuna başvurmanızı öneririz. Eğer 35 yaş veya üzerindeyseniz 12 aylık bu bekleme süresi 6 aya, 40 yaş ve üzerindeyseniz 3 aya kadar çekilebilir. En az 2 veya daha fazla sayıda gebeliği düşük ile sonlanmış çiftlerin de bu konuda tıbbi yardım alması gerekmektedir.

TÜP BEBEĞE NE ZAMAN KARAR VERİLİR?

1. Tüplerin tıkalı olduğu veya tüp-yumurtalık ilişkisinin aşırı derecede bozulduğu durumlarda,

2. Ayrı ayrı zamanlarda yapılan sperm incelemelerinde, gebeliğin doğal yollarla veya aşılama (yani rahim içi inseminasyon) gibi diğer yardımcı üreme teknikleri kullanılarak elde edilmesinin mümkün olmadığı sperm sayı (azospermi gibi) ve hareket bozukluklarında, 

3. Doğrudan tüp bebek işlemi uygulaması gerektirecek bir bozukluk saptanamadığı halde, çeşitli yumurta geliştirme ve aşılama tedavileri uygulanmasına rağmen gebelik elde edilemediği durumlarda,

4. Ve nadiren de embriyodaki bir takım genetik bozukluklar veya kalıtımsal hastalıklar nedeniyle tekrarlayan gebelik kayıplarının yaşandığı bazı durumlarda, tüp bebek yöntemi kullanılarak sağlıklı embriyonun seçilerek (implantasyon öncesi genetik tanı) rahim içine yerleştirilmesi amacı ile Tüp Bebek Uygulanmasına karar verilir.

In Vitro Fertilizasyon (IVF) Yani TÜP BEBEK Nedir?

Gebelik doğal yollarla, yumurtalıklardan yumurtlama ile salınan yumurtanın erkekten gelen sperm ile birleşmesi sonucu meydana gelir. Bu birleşme yani döllenme işlemi normal olarak tüplerde gerçekleşir. Daha sonra, döllenen bu yumurta tüpleri geçerek rahim içi boşluğa ulaşır ve burada rahim duvarına (yani endometriuma) tutunarak büyümeye devam eder.

Tüp bebek işleminde ise bu döllenme, erkekten alınan spermler ile kadından toplanan yumurtaların laboratuar ortamında birleşmesi sonucu oluşur. Yani döllenme işlemi kadının vücudunun dışında oluşur ve döllenme ile elde edilen bu embriyolar kadının rahmine transfer edilir. Embriyo rahim duvarına tutunarak burada gelişmeye devam eder.
 

Tüm bu araştırma ve değerlendirmeler sonucunda elde edilen tüm bulgular dikkate alınarak her hasta için kendisine özel bir tüp bebek tedavi planı çıkarılmalıdır. Her hastaya uygulanacak tedavi bir takım değişiklikler gösterebilir fakat tüp bebek uygulaması temel olarak 5 aşamadan oluşur:

1. Bu ilk aşamada amaç yumurtalıklardaki yumurtaların erken oluşmasının veya erken yumurtlamanın önlenmesidir. Bu amaçla regl döneminin ilk 3 günü içinde doğum kontrol hapı kullanımı başlar. Bir takım şartlara göre vitaminler ve düşük doz aspirin (yani bebek aspirinin) buna ilave edilebilir. Doğum kontrol haplarının bitmesine yakın bir zamanda buna GnRH agonisti (yani beyinden salgılanan ve yumurta gelişimi ile yumurtlamayı kontrol eden GnRH hormonunu taklit eden madde) eklenir. Bu hormone günlük olarak ve önceden belirlenen bir dozda, bir enjektör yardımıyla cilt altına (yani koldan) yapılır. 

2. İkinci aşamada amaç yumurtalıklardaki folliküllerin (yani içinde yumurta ihtiva eden küçük kesecikler) geliştirilmesidir. Normalde her ay kadında 1 bazen de 2 yumurta gelişir. Ancak tüp bebek uygulamasında amaç daha fazla sayıda yumurtanın geliştirilmesini sağlayarak daha fazla sayıda iyi kalitede embriyo elde edebilmektir. Kadınlar yapmakta oldukları iğneleri ya azaltarak ya da gün aşırı bir şekle düşürerek yapmaya devam eder. Bu doz ayarlaması doktorunuz tarafından size anlatılacaktır. Bu iğnelere ilaveten, yumurtaların uyarılması ve geliştirilmesi amacıyla anne adaylarına günlük hormon enjeksiyonları başlanır. 

Bu aşamada anne adaylarına belirli günlerde ultrasonografi ve kan hormon düzeyi incelemeleri yapılarak verilen hormon iğnelerinin miktarı, şekli ve tipi değiştirilebilir. Kan verme işlemi için aç olunmasına gerek yoktur ve ultrasonografi incelemesi için mesanenizin (yani idrar kesesi) boş olması gerekir. 

Düzenli yapılan ultrasonografilerde yumurtalıklarda 17 mm ve daha büyük en az 3 follikül saptandığında ve kan estrogen düzeyleri yeterli bir seviyeye ulaştığında yumurtalıkların uyarılması işlemi tamamlanmış olur. Yumurtalıkların uyarılması tedavisi hormonlara yeterli cevap alınamadığı veya aşırı cevap alındığı durumlarda erken sonlandırılabilir veya iptal edilebilir. 

3. Üçüncü aşama yumurtlamanın uyarılmasıdır. Bu amaçla belirlenen gün ve saatte hastaya hCG (human koryonik gonadotropin) enjeksiyonu uygulanır. Bu enjeksiyon şartlara ve hastanın verdiği cevaba göre değişebilen miktarlarda, kas içine, yani kalçadan veya cilt altına, yani koldan uygulanabilir. Bu enjeksiyonlar yumurta toplama işleminden yaklaşık 36 saat önce akşam vakti yapılır.

4. Dördüncü aşama yumurtaların toplanması işlemidir. Yumurta çatlatma iğnesinden yaklaşık 36 saat sonra yumurta toplama işlemi gerçekleştirilir. Yumurta toplama işlemi sırasında hastalara ağrı çekmemeleri için bir miktar anestezi (yani narkoz) verilebilmektedir. Bu nedenle hastaların bir gece öncesinden aç ve su içmemiş olmaları gerekir. Yumurta toplama işlemi, takipler sırasında kullanılan ultrason probuna benzer bir proba yerleştirilen çok ince özel bir iğne ile follikül içindeki sıvının özel tüpler içerisine çekilmesi ile gerçekleştirilir (Şekil 2). Daha sonra tüplerin içindeki bu sıvılar embriyologlar tarafından mikroskop altında incelenerek yumurtalar bulunur ve ayrılır (Şekil 3). Ayrılan yumurtalar döllenme işleminin gerçekleştirileceği zamana kadar inkübatörlerde saklanır. 

Daha sonra erkekten alınan spermler androloglar tarafından incelenir ve hazırlanır. Döllenme işlemi iki şekilde gerçekleştirilebilir. Eğer hazırlanan spermler yeterli miktarda ise ve koşullar da uygunsa, hazırlanan sperm ve yumurtalar özel bir tüpün içinde bir araya getirilerek döllenmenin kendiliğinden gerçekleşmesi sağlanır. Bu yöntem klasik IVF yöntemi olarak adlandırılır. Eğer döllenmenin özel bir tüpte kendiliğinden gerçekleşmesi ihtimali düşükse (mesela elde edilen sperm sayısı az ise), hazırlanan sperm çok ince mikroskopik boyuttaki kanüllerle, mikroenjeksiyon ile direkt olarak yumurtanın içine verilerek döllenme sağlanır. Bu yöntem ICSI (yani intrasitoplazmik sperm enjeksiyonu, yani mikroenjeksiyon) olarak adlandırılır (Şekil 4).

5. Beşinci aşama embriyo veya embriyoların transferi aşamasıdır. Embriyo transferi yumurta toplanmasından 3-5 gün sonra gerçekleştirilir. 

Hastanın mesanesi dolu olmalıdır. Embriyo(lar) (şekil 5) gelişme gösterdikleri özel ortamdan alınarak küçük ve özel bir şırıngaya tutturulmuş yumuşak ve elastik bir tüp yardımıyla rahim içine yerleştirilir ( Şekil 6). Embriyoların rahim içine yerleştirileceği en iyi yerin tespiti için karın üzerinden ultrason takibi yapılır. Embriyoların tranferi sonrasındaki 13-15. Günlerde kanda gebelik 

DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER

1. Yumurta toplama işlemi öncesi:

- Yumurta çatlatma iğnesinin size belirtilen zaman ve şekilde yapılmasını sağlayınız.

- Yumurta toplama işleminin yapılacağı günden önceki gece, gece yarısından sonra hiçbir şey yiyip içmeyiniz. Eşiniz ise iyi bir kahvaltı yapmalıdır.

- Yumurta toplanacağı gün parfüm, deodorant, ruj, oje ve herhangi başka bir makyaj malzemesi kullanmayınız (Hem eşiniz hem de kendiniz).

- Yumurta toplanacağı gün size bildirilen zamanda geliniz, işlemdeki herhangi bir gecikme tedavinin başarısını azaltabilir.

- Yumurta toplanacağı gün, reçete edilen ve getirilmesi istenilen ilaçları muhakkak yanınızda bulundurunuz.

- Eşinizin cinsel perhiz süresi 3 gün olmalıdır; 2 günden az ve 14 günden daha fazla kesinlikle olmamalıdır.

2. Yumurta toplama işlemi sonrası:

- İşlemin yapıldığı gün dinlenmenizi tavsiye ederiz. Eğer kendinizi iyi hissediyorsanız sonraki günlerde normal aktivitelerinize dönebilirsiniz.

- Bazen karın bölgesinde baskı hissi veya kramp tarzında ağrı hissedilebilir. Bu gibi durumlarda sadece parasetamol içeren ağrı kesiciler kullanınız. 

- Gebelik testi tarihine kadar her sabah 1 adet progesterone jeli vajinaya yerleştiriniz. Doktorunuza danışmadan başka herhangi bir ilaç kullanmayınız.

- Yumurta toplama işlemi sonrası 4 hafta süreyle cinsel ilişkide bulunmayınız.

- Çoğunluğu su olmak üzere günde 2-3 litre sıvı tüketiniz.

- Verilen anestezi nedeniyle yumurta toplama işlemi yapıldığı gün araba kullanmayınız. 

- Ertesi sabah size bildirilen vakitte verilen telefon numarasını arayarak embriyoloğunuzla irtibata geçin ve yumurtaların döllenme durumu, embriyoların kalitesi ve transfer yapılacak tarih ile ilgili bilgileri görüşünüz.

3. Embriyo transferi öncesi:

- Sabah hafif bir kahvaltı yapınız.

- Kullanmakta olduğunuz ilaçları lütfen yanınızda bulundurun.

- Yumurta toplanacağı gün parfüm, deodorant, ruj, oje ve herhangi başka bir makyaj malzemesi kullanmayınız.

- Embriyo transferinden 1 saat önce yaklaşık 2 litre su içiniz.

4. Embriyo transferi sonrası:

- Transfer sonrası idrarınızı yapınız.

- Yarım saat dinlenme odasında dinleniniz.

- Gebelik testi ve kontrol tarihleri hakkında doktorunuzdan bilgi alınız.

- Transfer sonrası birkaç gün istirahat ediniz.

- Gebelik testi gününe kadar aşırı fiziksel aktiviteden kaçınınız. Gebelik testi pozitif çıktıysa, ultrason ile gebeliğin gözlenmesine kadar geçen sürede aşırı fiziksel aktivitelerden uzak durmaya devam ediniz.

- Bazen karın bölgesinde baskı hissi veya kramp tarzında ağrı hissedilebilir. Bu gibi durumlarda sadece parasetamol içeren ağrı kesiciler kullanınız. 

- Doktorunuza danışmadan başka herhangi bir ilaç kullanmayınız.

- Gebelik testi gününe kadar cinsel ilişkide bulunmayınız. Gebelik testi pozitif çıktıysa, ultrason ile gebeliğin gözlenmesine kadar geçen sürede cinsel ilişkiden uzak durmaya devam ediniz. Eğer yumurtalıklarınızda çok sayıda ve büyük folliküller varsa cinsel ilişkinin etkisiyle iç kanama oluşabilir veya yumurtalıklara giden damarlar katlanarak tıkanabilir.
 

1. Hem siz hem de eşiniz tedaviye başlamadan 3 ay öncesinden itibaren sigarayı bırakmalısınız ve sigara içilen alanlardan uzak durmalısınız.
2. Günlük 0.4-1 mg folik asit içeren vitamin hapı kullanmalısınız.
3. Dengeli beslenmelisiniz. Lifli besinler tüketmeli ve günlük 6-8 bardak su içmelisiniz. Bu şekilde çok sık görülen kabızlık problemini en aza indirebilirsiniz.
4. Düzenli egzersiz yapınız.
5. Yumurta toplma işlemine 3 gün kalaya kadar 2-3 günde bir cinsel ilişkide bulunulabilir.
6. Eşinizde veya kendinizde enfeksiyon varsa veya ateşiniz çıkıyorsa muhakkak doktorunuzla görüşünüz.
7. Yumurtalık uyarıcı iğnelerinizi akşam saat 4.00 ile 8.00 saatleri arasında yapınız.
8. Herhangi bir sebeple antibiyotik gibi yeni bir ilaç kullanmanız gereken durumlarda muhakkak doktorunuzla görüşünüz.
9. Enjeksiyon ilaçlarınızı buzdolabının en üst rafında muhafaza ediniz.
10. Ağrınız olduğunda sadece paracetamol içeren ağrı kesiciler kullanınız.
11. Kol veya karından yaptığınız enjeksiyonlarda, iğneyi çıkarmanızın hemen ardından bir parmağınızı enjeksiyon yerine 6 saniye süreyle hafifçe basılı tutunuz. Bu ilaç sıvısının geri akmasını önleyecektir.
12. Yumurta toplama işlemi sonrası günde yaklaşık 2-3 litre sıvı tüketiniz.
13. Bütün iğnelerinizi muhakkak surette size bildirilen zamanda, şekilde ve miktarda yapınız. 
14. Anlamadığınız herşeyi ve tedavi süresince yaşadığınız her türlü tıbbi problem mutlaka doktorunuzla paylaşınız.
 

1. Günde bir bardaktan fazla kafeinli kahve, çay veya kolalı içecek tüketmeyiniz.
2. Özellikle embriyo transferinden sonra kesinlikle alkollü içecek tüketmeyiniz.
3. Tedavi süresi boyunca ağır fiziksel egzersizlerden ve ağırlık kaldırılarak yapılan sporlardan uzak durunuz.
4. Sauna, jakuzi ve bunun benzeri aşırı sıcak ortamlarda bulunmayınız. Bu durum özellikle baba adayları için önemlidir.
5. Doktorunuzla görüşmeden kullanmakta olduğunuz bir ilacı bırakmayın ve yeni bir ilaca başlamayınız.
6. Enjeksiyon ilaçlarınızı yanınızda dolaştırmayınız, buzdolabınızın en üst rafına koyunuz, buzdolabının kapağına, derin dondurucuya veya buzluk bölümüne koymayınız.
 

Herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna bağlı olanların Tüp Bebek Tedavisinde bu güvenceden yararlanabilmeleri için:

1. Tedavinin biteceği tarih itibariyle 23 yaşını doldurmuş fakat 39 yaşını doldurmamış olmaları,
2. En az 1 yıldır evli olmaları,
3. Evli çiftin herhangi birinin bu evliliklerinden veya varsa önceki evliliklerinden öz veya evlat edinilmiş çocuklarının olmaması,
4. Daha once Sosyal Güvencelerini kullanarak 2 veya daha fazla Tüp Bebek Tedavisi yaptırmamış olmaları gerekir.

Başvuran Çiftlerden bu şartları taşıyanlar sahip oldukları Sosyal Güvenlik tipine gore belli bir takım şartları taşımaları ve gerekli evrakları temin etmeleri gerekmektedir. Gereken şartları eğer çalışıyorsa kadın, çalışmıyorsa eşi taşıyor olmalıdır.
 

- Kadına ait 2 adet vesikalık fotoğraf, nüfuz cüzdanı aslı ve 2 adet fotokopisi
- Nüfuz Müdürlüğünden her iki eş için ayrı ayrı alınacak, imzalı ve kaşeli vukuatlı nüfuz cüzdanı suretleri
 

- Kadına ait 2 adet vesikalık fotoğraf, nüfuz cüzdanı aslı ve 2 adet fotokopisi
- Nüfuz Müdürlüğünden her iki eş için ayrı ayrı alınacak, imzalı ve kaşeli vukuatlı nüfuz cüzdanı suretleri
- SGK Genel Müdürlüğü’ ne ait, çalışanın 5 yıldan uzun bir sure önce sosyal güvenlik kurumuna giriş yaptırmış olduğuna ve en az 900 iş günü çalışmış olduğuna dair imzalı ve kaşeli belge.